در هر چرخه قاعدگی طبیعی یک فولیکول رشد می‌کند که حاوی یک تخمک است. بنابراین ممکن است اصطلاح “فولیکول” را مترادف با تخمک بدانید. اما اینطور نیست. پس فولیکول چیست و چه نقش و اهمیتی در باروری و سلامت تخمدان دارد و چه تعداد فولیکول باید در تخمدان وجود داشته باشد؟ در این مقاله اطلاعات مفید و کاربردی درباره فولیکول تخمدان و مشکلات مربوط به آنها و باروری را برایتان جمع‌آوری کرده‌ایم.
فولیکول تخمدان چیست؟
فولیکولهای تخمدان کیسه‌های کوچک پر از مایعی هستند که در داخل تخمدان زنان وجود دارند. آنها هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که بر مراحل چرخه قاعدگی تأثیر می‌گذارد و هنگامی که تعدادشان به 300000 تا 400000 می‌رسد یک دختر بالغ شده و پریودش شروع می‌شود. هر کدام پتانسیل رهاسازی تخمک برای لقاح را دارند. فولیکول‌ها و اندازه و وضعیت آنها بخش مهمی از ارزیابی باروری و درمان باروری به شمار می‌آید.
ارزیابی فولیکول‌ها شامل اسکن سونوگرافی لگن از رحم و تخمدان‌ها و همچنین آزمایش خون هورمون آنتی مولرین است. اسکن اولتراسوند لگن اندازه و تعداد فولیکولهای موجود در تخمدان‌های شما به نام شمارش فولیکول آنترال را ارزیابی می‌کند. نتایج این اسکن و همچنین آزمایش خون شما به متخصص باروری اجازه می‌دهد تا باروری و در نتیجه توانایی شما را برای باردار شدن ارزیابی کند.
فولیکول‌ها تخمک نیستند بلکه کیسه‌ای هستند که تخمک‌ها در آن رشد می‌کنند و برای تشخیص باروری بررسی می‌شوند.
ساختار فولیکول تخمدان و مراحل رشد آن
فولیکولهای تخمدان واحدهای اساسی زیست شناسی تولیدمثل زنان هستند که هر یک از آنها حاوی یک تخمک است، یا یک تخمک نابالغ یا یک سلول تخمک. این ساختارها به طور دوره‌ای شروع به رشد و باروری می‌کنند و در مرحله تخمک‌گذاری به اوج خود می‌رسند، که معمولاً یک تخمک آماده برای لقاح است. همچنین از سلول‌های گرانولوزا و فولیکولهای تکا تشکیل می‌شوند.
فولیکول اولیه
همه فولیکول‌ها به صورت فولیکولهای اولیه در بدن زن وجود دارند. در بدو تولد، تخمدان‌ها حاوی حدود 1 تا 2 میلیون فولیکول ازلی با منبع مطمئن هستند. تقریباً یک سال طول می‌کشد تا فولیکولهای اولیه تا مرحله تخمک گذاری رشد کنند. فولیکولهای اولیه توسط سلول‌هایی به نام سلول‌های گرانولوزا احاطه شده اند که تولید کنندگان اولیه استروژن هستند.
فولیکول ثانویه
سلول های گرانولوزا شروع به افزایش تولید استروژن می‌کنند. داخل فولیکول نیز کیسه‌های کوچکی از مایع فولیکولی غنی از مواد مغذی را تشکیل می‌دهد. در مرحله بعد، آنتروم، که حفره پر از مایع فولیکول است، تشکیل می‌شود.
فولیکول آنترال
نام دیگر فولیکولهای سوم فولیکول آنترال است. رشد آنها از طریق فولیکولهای ثانویه که آنتروم را تشکیل می‌دهند اتفاق می‌افتد. پزشکان در این مرحله می‌توانند فولیکول های سوم را در سونوگرافی مشاهده کنند.
فولیکول Graafian
این مرحله ای است که در آن فولیکول بالغ می‌تواند تخمک گذاری کند.
جسم زرد
بعد از تخمک‌گذاری فولیکول خالی شده و به جسم زرد تبدیل می‌شود. جسم زرد متشکل از سلول‌های تکا فولیکولی و سلول‌های گرانولوزا است. مسئول تولید پروژسترون در اوایل بارداری است.
بیشتر بخوانید: دمنوش برای پریود شدن؛ بهترین درمان‌های خانگی تاخیر در قاعدگی
تِکا Theca یک لایه داخلی و خارجی را در اطراف سلول گرانولوزا تشکیل می‌دهد و همچنین هورمون‌های استروئیدی تولید می‌کند. هر دو سلول تکا و گرانولوزا استروژن را سنتز می‌کنند و از رشد فولیکولهای اضافی جلوگیری کرده و چرخه تخمدان را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
بیایید با مهمترین اصطلاحات مربوط به فولیکول تخمدان آشنا شویم:
سلول تُخمَک یا اُووم: یک تخم در ماه یک بار آزاد می‌شود.به هسته این تخمک وزیکول ژرمینال یا وزیکول یا ریز کیسه می‌گویند.
کومولوس تخمدان: گروهی از سلول‌ها به نام سلول‌های کومولوس یا سلول‌های «گرانولوزای جداری» است که تخمک را هم در فولیکول تخمدان و هم بعد از تخمک گذاری احاطه می‌کند.
غشاء: حاوی گرانولوسیت‌های زیادی است.
سلول‌های گرانولوزا: سلول های گرانولوزا یا سلول‌های فولیکولی سلول‌هایی هستند که تخمک را در داخل فولیکول احاطه کرده‌اند، افزایش مستقیم تعداد آنها در پاسخ به سطوح بالای گنادوتروپین در خون یا کاهش آنها در پاسخ به ازدیاد تستوسترون رخ می‌دهد.
تعداد طبیعی فولیکول تخمدان چیست؟
سخت است که بگوییم چند فولیکول در هر تخمدان طبیعی است زیرا در واقع نمی‌توان همه آنها را شمرد. این به این دلیل است که فولیکولهای اولیه (تا زمانی که شروع به رشد کنند به عنوان اولیه شناخته می‌شوند) بسیار کوچک هستند که با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شوند و نمی‌توان آنها را در هیچ آزمایشی برداشت.
اگرچه چندین فولیکول می‌توانند با هر چرخه شروع به رشد کنند، معمولاً فقط یک فولیکول یک تخمک را آزاد می‌کند، و فولیکولهای دیگر تخریب می‌شوند.
هنگامی که فولیکولهای اولیه شروع به بالغ شدن و رشد می‌کنند، به عنوان فولیکولهای آنترال شناخته می‌شوند. شمارش فولیکولهای آنترال (AFC) یا تعداد فولیکولهای آنترال پایه راهی برای شمارش فولیکول‌هایی است که قادر به رشد تا بلوغ هستند. آنها از طریق سونوگرافی ترانس واژینال اندازه‌گیری و شمارش می‌شوند. تعداد فولیکول های آنترال هر ماه متفاوت است.
بیشتر بخوانید: قطع فوری پریود خانگی، واقعیت دارد یا نه؟
معمولا اگر تعداد فولیکولهای اولیه 10-6 باشد، طبیعی است. اگر این تعداد کمتر از 6 باشد، ذخیره تخمدان را می‌توان کم در نظر گرفت، در حالی که ذخیره بالا بیشتر از 12 است. این آزمایش‌ها کل فولیکولهای یک زن را روی تخمدان‌های خود نشان نمی دهند، فقط مقدار آنترال قابل مشاهده را نشان می‌دهند.
تعداد 10- 6 فولیکول به عنوان فولیکول طبیعی در تخمدان شناخته می‌شود.
در نهایت تعداد فولیکول در تخمدان راست و چپ به سن، سلامت عمومی و سبک زندگی زن مربوط است. با این حال، فولیکولهای بیشتر لزوماً لقاح موفق را تضمین نمی‌کند. کیفیت تخمک‌ها کلیدی است.
اندازه طبیعی فولیکول تخمدان
در یک چرخه طبیعی، از بین فولیکولهای آنترال، یکی به نام “غالب” انتخاب می‌شود. این فولیکول از نظر اندازه و رشد سریع با سایرین متفاوت است. در نهایت یک فولیکول بالغ یا De Graaf آماده “تخمک گذاری” خواهد بود. بقیه آترزیون می‌شوند، یعنی ناپدید می شوند یا به عنوان بخشی از یک فرآیند بیولوژیکی برنامه ریزی شده می‌میرند. قبل از تخمک‌گذاری، متوسط قطر فولیکول غالب 22 تا 24 میلی‌متر (محدوده 18-36 میلی‌متر) است. این تنها نشانگری است که می‌تواند تخمک گذاری را به راحتی پیش‌بینی کند.
فولیکولهای تخمدان و باروری
جنس ماده انسان هنگام تولد تقریباً 2000000 تخمک در تخمدان‌های خود دارد. با رسیدن به بلوغ، تعداد آنها به حدود 400000 کاهش می‌یابد. در دوران یائسگی، تخمدان‌ها حدود 1000 تخمک باقی مانده دارند.
در هر فولیکول فقط یک تخمک وجود دارد و تعداد فولیکول‌ها ذخیره تخمدان فرد را تشکیل می‌دهد. همه فولیکول‌ها برای آزاد کردن تخمک به مرحله بلوغ نمی‌رسند. کاهش منبع قابل اعتماد در فولیکولهای بالغ منجر به وضعیت ذخیره تخمدان پایین می‌شود، به این معنی که احتمال باردار شدن فرد کم است.
پزشکان از سونوگرافی ترانس واژینال برای تعیین تعداد فولیکول‌ها و باروری استفاده می‌کنند.
دلیل اهمیت فولیکول چیست؟
فولیکولهای تخمدان نقش کلیدی در سلامت باروری شما دارند. و وظایف زیر را انجام می‌دهند:
- محافظت از تخمک‌های نابالغ
- تغذیه تخمک‌ها تا زمانی که برای تخمک‌گذاری آماده شوند
- ترشح هورمون‌هایی که چرخه قاعدگی را تنظیم می‌کنند
همچنین بررسی اندازه، تعداد، و کیفیت فولیکول‌ها در درمان ناباروری بسیار اهمیت دارد. علت تغییرات تخمدان و مشکلات مرتبط با باروری رشد غیرطبیعی فولیکول و تعداد بیش از حد کیست تخمدان است.
عارضه‌های مرتبط با فولیکول تخمدان
برخی از شرایط زیر می‌توانند فولیکولهای تخمدان را تحت تاثیر قرار داده و منجر به عارضه‌هایی شوند:
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک 6 تا 12 درصد از زنان در سن باروری را تحت تأثیر قرار می دهد. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌تواند باعث آزاد شدن آندروژن‌ها (هورمون‌های جنسی مردانه که زنان نیز دارند)، آکنه و رشد بیش از حد موهای بدن شود.
افراد مبتلا به این بیماری فولیکولهای تخمدان نابالغ زیادی در تخمدان‌های خود دارند. PCOS از رشد فولیکول‌ها جلوگیری می‌کند، بنابراین آنها نمی‌توانند سلول‌های تخمک را آزاد کنند.
کیست‌های فانکشنال (Functional cysts)
اگر فولیکول، تخمک یا مایعی را آزاد نکند، ممکن است کیست تخمدان ایجاد شود. اینها سرطانی نیستند، اما ممکن است باعث درد لگن شوند. شرایطی که منجر به تشکیل کیست تخمدان می‌شود شامل PCOS و اندومتریوز است. برخی از افراد ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند، زیرا کیست‌ها بدون مداخله از بین می‌روند.
نارسایی زودرس تخمدان
نارسایی اولیه تخمدان یا نارسایی زودرس تخمدان زمانی رخ می‌دهد که تخمدان ها قبل از 40 سالگی از کار بیفتند. این وضعیت باعث پریودهای نامنظم و کاهش باروری می‌شود. ممکن است برای برخی افراد در دوران نوجوانی شروع شود. نارسایی زودرس تخمدان ممکن است در افرادی با تعداد فولیکول کم یا اختلالات ژنتیکی رخ دهد.
مشکلات ناباروری مربوط به مشکلات تخمدان‌ها، فولیکول‌ها یا چرخه‌های قاعدگی شما همچنین می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم تعادل هورمونی مانع از تخمک گذاری می‌شود
- تخمک‌ها در فولیکول به طور طبیعی رشد نکرده و بالغ نشده‌اند
- عفونت‌هایی که به تخمک‌های موجود در تخمدان‌های شما آسیب می‌رساند
- انسداد لوله‌هایی رحم
- ناتوانی تخمک‌های بارور شده در لانه گزینی در رحم
پارگی کیست تخمدان
اکثر کیست‌های تخمدان بی ضرر و در سنین باروری شایع هستند. افراد مبتلا به کیست پاره شده ممکن است دچار موارد زیر شوند:
- لکه بینی واژن
- نفخ شکم
- کمر درد ناگهانی
برخی از افراد ممکن است برای عوارض ناشی از پارگی کیست تخمدان نیاز به جراحی داشته باشند.
نحوه تشخیص بیماری‌های مؤثر بر فولیکول تخمدان
متخصصان پزشکی ممکن است از آزمایش‌های زیر برای تشخیص بیماری‌هایی که بر فولیکولهای تخمدان تأثیر می‌گذارند استفاده کنند:
سونوگرافی لگن: این اسکن به پزشکان کمک می‌کند اندازه تخمدان‌ها و تعداد فولیکول‌ها را بررسی کنند.
آزمایش خون: این آزمایش‌ها می‌توانند به اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها و بررسی اینکه آیا فرد مبتلا به دیابت یا سطح کلسترول بالا است، کمک می‌کند. آزمایشات سطح هورمون می‌تواند به تعیین وضعیتی که باعث تولید هورمون بالا می‌شود کمک کند.
لاپاراسکوپی: این یک عمل جراحی است که تحت بیهوشی انجام می‌شود. پزشک برای بررسی کیست‌ها و تخمدان‌ها یک ابزار تخصصی را وارد شکم می‌کند.
تقویت فولیکول تخمدان
بسته به شرایط جسمی و سبک زندگی مختلفی که افراد دارند بعضی اقدامات به تقویت فولیکول تخمدان و درمان عارضه‌های مرتبط با آن کمک می‌کند. از جمله:
مکمل‌ها: مکمل‌های کلسیم و ویتامین D ممکن است برای افراد مبتلا به نارسایی اولیه تخمدان مفید باشد. این به این دلیل است که آنها ممکن است در معرض خطر بالای ابتلا به پوکی استخوان باشند.
قرص ضد بارداری: قرص ضد بارداری می‌تواند به تنظیم دوره‌های قاعدگی، درمان PCOS و کاهش خطر سرطان تخمدان کمک کند.
تغییرات سبک زندگی: در صورت ابتلا به PCOS، آزمایش دیابت نوع 2 را انجام دهید. پزشک ممکن است ورزش منظم و با هدف رسیدن یا حفظ وزن مناسب را پیشنهاد کند.
کلام آخر؛
فولیکولهای تخمدان کیسه‌هایی در داخل تخمدان هستند که تخمک‌های رشد نیافته شما را تا زمان تخمک گذاری در خود جای می‌دهند و محافظت می‌کنند. هنگامی که صحبت از باروری زنان می‌شود، فولیکولهای تخمدان و کیفیت آنها یکی از شاخص‌های مهم به شمار می‌آید. برخی از شرایطی که می توانند فولیکولهای تخمدان را تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از PCOS و پارگی کیست.
در صورت بروز علائمی مانند خونریزی نامنظم، درد لگن یا کمردرد یا برای بررسی شرایط باروری خود، باید با پزشک متخصص زنان مشورت کند.